Borçlar hukuku, kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Borç kavramı, bir kişinin (borçlu) diğer kişiye (alacaklı) karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu bir edimi ifade eder. Türk Borçlar Kanunu (TBK) kapsamında düzenlenen bu hukuk dalı, sözleşmeler, haksız fiiller ve sebepsiz zenginleşme gibi borç doğuran durumları kapsar.

Borçlar hukuku, özel hukuk alanına giren ve bireylerin günlük hayatında sıkça karşılaştığı borç ilişkilerini düzenleyen temel hukuk dallarından biridir. Kira sözleşmeleri, satış sözleşmeleri, hizmet sözleşmeleri, tazminat davaları, borçların ifası ve temerrüt gibi konular borçlar hukukunun temel başlıkları arasındadır.

Borçlar Hukukunun Temel İlkeleri

Borçlar hukuku, taraflar arasında adil ve dengeli bir borç ilişkisi kurmayı amaçlayan belirli ilkeler çerçevesinde düzenlenmiştir:

1. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi: Taraflar, yasal çerçevede diledikleri gibi sözleşme yapabilirler.
2. Dürüstlük ve İyi Niyet İlkesi: Borç ilişkilerinde dürüstlük kurallarına uyulması zorunludur.
3. Hakkaniyet İlkesi: Taraflar arasındaki hak ve yükümlülükler hakkaniyet çerçevesinde değerlendirilir.
4. Borçların Zamanında İfa Edilmesi İlkesi: Borçlu, borcunu belirlenen süre içinde yerine getirmekle yükümlüdür.
5. Sebepsiz Zenginleşmenin Önlenmesi İlkesi: Bir tarafın haksız yere zenginleşmesi önlenir ve karşı tarafın mağduriyeti giderilir.

Borç İlişkilerinin Doğuşu

Borçlar, hukuki olarak üç temel nedene dayanarak doğar:

1. Sözleşmelerden Doğan Borçlar
   • Satış, kira, hizmet, vekalet, bağışlama gibi sözleşmelerden kaynaklanan borçlar
2. Haksız Fiilden Doğan Borçlar
   • Kişinin hukuka aykırı ve kusurlu bir şekilde başkasına zarar vermesi sonucunda doğan borçlardır.
3. Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borçlar
   • Bir kişinin haksız bir şekilde başkasının zararına olarak mal varlığında artış meydana gelmesi durumunda doğar.

Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri

1. Sözleşme ve Geçerlilik Şartları

Borçlar hukukunun en temel konularından biri sözleşmelerdir. Bir borç ilişkisinin doğabilmesi için geçerli bir sözleşme yapılması gerekmektedir. Bir sözleşmenin geçerli olması için şu şartların sağlanması gerekir:

• Tarafların Anlaşması: Tarafların karşılıklı ve uyumlu irade beyanları bulunmalıdır.
• Hukuka ve Ahlaka Uygunluk: Sözleşme konusu, hukuka ve ahlaka aykırı olmamalıdır.
• İmkansız Olmayan Bir Konu: Sözleşme konusu mümkün olmalıdır.
• Şekil Şartına Uygunluk: Kanun, bazı sözleşmeler için yazılı şekil öngörebilir (örneğin taşınmaz satış sözleşmesi noter huzurunda yapılmalıdır).

2. Sözleşme Türleri

Borçlar hukukunda en yaygın sözleşme türleri şunlardır:

• Satış Sözleşmesi: Mal veya hizmetin belirli bir bedel karşılığında devrini içerir.
• Kira Sözleşmesi: Kiraya verenin, taşınır veya taşınmazı belirli bir bedel karşılığında kiracıya kullanma hakkı tanıdığı sözleşmedir.
• Hizmet Sözleşmesi: Bir kişinin belirli bir süre boyunca ücret karşılığında iş görmeyi üstlendiği sözleşmedir.
• Vekalet Sözleşmesi: Bir kişinin, başka bir kişi adına belirli bir işlemi gerçekleştirmeyi taahhüt ettiği sözleşmedir.
• Bağışlama Sözleşmesi: Bir malın karşılıksız olarak başka bir kişiye devredilmesini içerir.

Haksız Fiilden Doğan Borç İlişkileri

Haksız fiil, bir kişinin hukuka aykırı bir davranışı nedeniyle bir başkasına zarar vermesi durumunda ortaya çıkar.

Haksız fiilin unsurları şunlardır:

1. Hukuka Aykırılık: Eylem, mevcut hukuk kurallarına aykırı olmalıdır.
2. Zarar: Haksız fiil sonucunda bir kişi maddi veya manevi zarar görmelidir.
3. Kusur: Zarar veren kişinin kusurlu olması gerekir (kast veya ihmal).
4. Nedensellik Bağı: Haksız fiil ile ortaya çıkan zarar arasında doğrudan bir bağlantı bulunmalıdır.

Haksız fiilden doğan zararlar maddi tazminat veya manevi tazminat yoluyla giderilebilir.

Örnekler:

• Trafik kazası nedeniyle meydana gelen zararlar
• Hakaret veya iftira nedeniyle ortaya çıkan zararlar
• Özensiz davranış sonucu başka bir kişinin maddi kayba uğraması

Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borç İlişkileri

Sebepsiz zenginleşme, bir kişinin hukuka aykırı bir şekilde başkasının mal varlığına zarar vererek zenginleşmesidir.

Sebepsiz zenginleşme şu durumlarda ortaya çıkar:

• Bir kişi, yanlışlıkla başka birine ödeme yaparsa
• Bir kişi, başkasına ait bir şeyi izinsiz kullanarak gelir elde ederse
• Geçersiz bir sözleşme nedeniyle bir tarafın diğerinden haksız yere faydalanması

Sebepsiz zenginleşen taraf, aldığı haksız kazancı geri vermekle yükümlüdür.

Borçların İfası ve Temerrüt (Gecikme)

Borçlar hukukunda borçların zamanında ve tam olarak yerine getirilmesi esastır. Borçlu, borcunu ödemediğinde veya edimini yerine getirmediğinde temerrüt (borçlu gecikmesi) meydana gelir.

Borçlunun temerrüde düşmesi durumunda:

• Alacaklı, borcun ifasını talep edebilir.
• Borcun yerine getirilmemesi halinde tazminat talep edilebilir.
• Sözleşme feshedilebilir.

Örneğin:

• Bir kişi kira borcunu zamanında ödemezse, gecikme faizi uygulanabilir.
• Satın alınan bir ürün zamanında teslim edilmezse, alıcı zararını talep edebilir.

Borçların Sona Ermesi

Bir borç ilişkisi şu yollarla sona erebilir:

1. İfa (Ödeme): Borç, borçlu tarafından yerine getirilirse sona erer.
2. İbra: Alacaklının borçluyu borcundan kurtarmasıdır.
3. Zamanaşımı: Borç belirli bir süre içinde talep edilmezse sona erer. (Örneğin, kira alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır.)
4. Takas: Borçlu ve alacaklının birbirlerine aynı türde borçları varsa, borç takas yoluyla sona erebilir.
5. Yenileme (Tecdit): Tarafların yeni bir borç anlaşması yaparak eski borcu sona erdirmesidir.

Borçlar hukuku, bireyler arasındaki borç ilişkilerini düzenleyerek ekonomik ve sosyal düzenin korunmasını sağlamaktadır. Sözleşmeler, haksız fiiller, sebepsiz zenginleşme, borçların ifası ve sona ermesi gibi konular borçlar hukukunun temel unsurlarını oluşturur. Tarafların hak ve yükümlülüklerini bilmesi, borç ilişkilerinde olası uyuşmazlıkların önüne geçmek açısından büyük önem taşımaktadır.