İdare hukuku, devletin idari organlarının işleyişini, kamu hizmetlerinin yürütülmesini ve bireylerin idare ile olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Anayasa, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) ve Danıştay içtihatları gibi çeşitli hukuk normları çerçevesinde şekillenen idare hukuku, devletin kamu gücünü kullanarak yaptığı işlemlerin hukuka uygun olmasını sağlamayı amaçlar.

İdare hukuku, idarenin yetkilerini, görevlerini, idari işlemleri, idari sözleşmeleri, kamu görevlilerinin statülerini ve idarenin sorumluluklarını kapsar. Bu hukuk dalı, bireylerin idareye karşı haklarını koruyarak hukuki güvenliği sağlamaya çalışır.

İdare Hukukunun Temel İlkeleri

İdare hukuku, kamu yararını gözeterek bireylerin haklarını koruma amacı taşıyan belirli ilkeler çerçevesinde düzenlenmiştir:

1. Hukuka Bağlılık İlkesi: İdarenin tüm işlemleri hukuka uygun olmak zorundadır ve yargı denetimine tabidir.
2. Kamu Yararı İlkesi: İdare, kararlarını bireysel çıkarlar yerine kamu yararını gözeterek almalıdır.
3. İdari İşlemlerin Yargısal Denetimi İlkesi: İdarenin her türlü eylem ve işlemi yargısal denetime açıktır.
4. İdarenin Tarafsızlığı ve Eşitlik İlkesi: İdare, tüm bireylere ayrımcılık yapmadan eşit şekilde davranmak zorundadır.
5. Yetki ve Görev İlkesi: İdari işlemler yetkili organlar tarafından yapılmalıdır. Yetkisiz bir kişi veya organ tarafından yapılan işlemler hukuka aykırı sayılır.
6. İdari İşlemlerin Geriye Yürümezliği: İdari işlemler, yürürlüğe girdikleri tarihten itibaren geçerlidir, geçmişe yönelik olarak uygulanamaz.
7. İdarenin Sorumluluğu İlkesi: İdare, haksız işlem veya eylemlerinden doğan zararları gidermekle yükümlüdür.

İdare Hukukunun Kapsamı

İdare hukuku, kamu yönetiminin işleyişini ve bireylerin idare ile olan ilişkilerini düzenleyen çeşitli alt başlıklara ayrılır:

1. İdari İşlemler ve İdari Sözleşmeler
2. Kamu Hizmetleri ve Kamu Görevlileri
3. Kamu Malları ve Kamulaştırma
4. İdari Yaptırımlar ve Disiplin Cezaları
5. İdarenin Sorumluluğu ve Tazminat Davaları
6. İdari Yargılama Usulü ve İdari Davalar

İdari İşlemler ve İdari Sözleşmeler

1. İdari İşlemler

İdari işlem, kamu gücü kullanılarak tek taraflı olarak yapılan ve hukuk alanında değişiklik yaratan işlemdir.

İdari işlemler dört ana gruba ayrılır:

• Bireysel İşlemler: Belirli bir kişiye yönelik olan işlemler (örneğin bir memurun atanması).
• Düzenleyici İşlemler: Genel ve soyut kurallar içeren işlemler (örneğin yönetmelikler, genelgeler).
• Kolektif İşlemler: Birden fazla kişinin katılımıyla alınan kararlar (örneğin belediye meclisi kararları).
• Şart İşlemler: Hukuki sonuç doğurması belirli bir şartın gerçekleşmesine bağlı olan işlemler.

2. İdari Sözleşmeler

İdari sözleşmeler, idarenin kamu hizmetlerini yürütmek amacıyla yaptığı sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler, özel hukuk sözleşmelerinden farklı olarak idarenin üstün hak ve yetkilere sahip olduğu anlaşmalardır.

İdari sözleşmeler arasında şunlar yer alır:

• Yap-İşlet-Devret (YİD) Sözleşmeleri
• Kamu İhale Sözleşmeleri
• Belediye Hizmet Sözleşmeleri

Bu sözleşmelerin denetimi idari yargı tarafından yapılmaktadır.

Kamu Hizmetleri ve Kamu Görevlileri

1. Kamu Hizmetleri

Kamu hizmetleri, devletin veya kamu tüzel kişilerinin halkın ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla sunduğu hizmetlerdir.

Kamu hizmetlerinin özellikleri şunlardır:

• Süreklilik İlkesi: Kamu hizmetleri, kesintisiz bir şekilde devam etmelidir.
• Tarafsızlık ve Eşitlik İlkesi: Kamu hizmetleri, herkese eşit şekilde sunulmalıdır.
• Uyarlanabilirlik İlkesi: Kamu hizmetleri, toplumun değişen ihtiyaçlarına göre güncellenebilir.

2. Kamu Görevlileri

Kamu görevlileri, devlete bağlı olarak çalışan ve kamu hizmetlerini yürüten kişilerdir. Kamu görevlileri şunlardır:

• Memurlar: Kadrolu ve sürekli çalışan devlet personelidir.
• Sözleşmeli Personel: Belirli süreyle sözleşme karşılığı çalışan kamu görevlileridir.
• İşçiler: Devlet kurumlarında işçi statüsünde çalışanlardır.

Kamu görevlileri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabidir ve hakları ile yükümlülükleri bu kanunda düzenlenmiştir.

İdarenin Sorumluluğu ve Tazminat Davaları

İdarenin yaptığı işlemler veya eylemler hukuka aykırıysa ve bireylere zarar veriyorsa, idare bu zararı tazmin etmekle yükümlüdür.

İdarenin sorumluluğu iki şekilde ortaya çıkabilir:

1. Hizmet Kusuru: Kamu hizmetinin geç, eksik veya hatalı şekilde yürütülmesi.
2. Kusursuz Sorumluluk: İdarenin herhangi bir kusuru olmasa bile, kişilerin zarara uğraması durumunda tazminat ödemesi.

Örnek:

• Belediye, kazı çalışması sırasında bir kişinin yaralanmasına neden olmuşsa hizmet kusuru vardır.
• Polis operasyonu sırasında çevredeki vatandaşların zarar görmesi halinde, idare kusursuz sorumluluk gereği tazminat öder.

İdari Yargılama Usulü ve İdari Davalar

İdari işlemlerden zarar gören bireyler, idari yargıya başvurarak işlemin iptal edilmesini veya tazminat talep edebilir.

İdari Dava Türleri

1. İptal Davası: Hukuka aykırı bir idari işlemin iptal edilmesi için açılan davadır.
2. Tam Yargı Davası: İdarenin hukuka aykırı işlem veya eylemlerinden doğan zararların tazmini için açılan davadır.

İdari Davalarda Süreler

İdari davalar için belirli süreler öngörülmüştür:

• İptal Davaları: İşlemin tebliğinden itibaren 60 gün içinde açılmalıdır.
• Tam Yargı Davaları: Zarara uğrayan kişi, idareye başvurup cevap alamazsa 60 gün içinde dava açmalıdır.

İdari davalar idare mahkemelerinde, bölge idare mahkemelerinde veya Danıştay’da görülmektedir.

İdare hukuku, kamu idaresinin yetkilerini ve bireylerle olan ilişkilerini düzenleyen önemli bir hukuk dalıdır. İdari işlemler, kamu hizmetleri, kamu görevlileri, idarenin sorumluluğu ve idari yargı süreçleri gibi konular, idare hukukunun temelini oluşturmaktadır. Bireylerin idare karşısında haklarını koruyabilmeleri için yasal sürelere uygun hareket etmeleri ve hukuki yolları doğru kullanmaları büyük önem taşımaktadır.